top of page

İz, Çanakkale, Yahudi mahallesi


Çanakkale Sabetay Fırını, Büyük Hamam Sokak

Bu film, Çanakkale’de Yahudi Mahallesi olarak bilinen İsmet Paşa Mahallesi’ni, kentteki Yahudi Kültür Mirasını, 1934 Trakya Olayları ve Yahudilerin kenti terk etmesi konularını ele almaktadır.

Çanakkale’de 17. Yüzyıl ve sonrasında var olmuş Yahudi popülasyonun kültürel ve sosyolojik özellikleri incelendiğinde, Çanakkale’de yerleşik Yahudilerin Sefarad yani İberya yarımadasından göçen Yahudiler oldukları görülmektedir. Bu durum Yahudilerin 1492 göçü ile Anadolu’nun pek çok yerine olduğu gibi Çanakkale’ye de gelmiş olduklarını göstermektedir. Yahudilerin 17. Yüzyıl ve sonrasında Çanakkale tarihinde görünür izleri bulunmaktadır. Kentin, kültürel, ekonomik ve sosyal tarihinde önemli bir yer tutan Yahudiler, bir zamanlar oldukça önemli bir nüfusla Çanakkale’de ikamet etmekteydi. Çanakkale’de üç büyük sinagog bulunması bu nüfus büyüklüğünün önemli göstergelerindendir. Günümüzde bu sinagoglardan yalnızca biri, Mekor Hayim sinagogu ayaktadır. Çanakkale’de Cumhuriyet sonrası bilinen üç Yahudi mahallesinden bugün yalnızca Havra sokak ve çevresinde yer alan mahalle kalmış durumdadır. Burada yer alan tarihi binaların kimi 1934 olayları sırasında kimi ise 1960’lardan sonra terk edilmiş ve atıl durumda kalmıştır. Bugün şehrin nostaljik bir öğesi haline gelen Çanakkaleli Yahudiler yalnızca anılarda yaşamaktadır. Öldüğü güne dek Çanakkale’de yaşayan Yahudiler’den biri olan Yaşar Yohay, Çanakkaleliler tarafından sevilen ve tanınan bir simge olduğundan öldükten sonra Havra sokağın hemen yanında yer alan sokağa kendisinin adı verilerek anısı yaşatılmaktadır. Yahudi Mahallesi’nin göbeğinde yer alan fırın yine bir Yahudi olan Sabetay tarafından işletilmekte ve eski günlerde olduğu gibi börek ve poğaçaların yanı sıra Yahudilerin özellikle Cumartesi sabahları yedikleri fırın yumurta satışına devam edilmektedir. Günümüz Çanakkale’sinde Yahudiler artık bir zamanlar olduğu gibi şehrin görünür bir parçası olmasalar da bıraktıkları hafıza pek çok yerde yaşamaktadır.


İz filminin hazırlandığı Çanakkale Hafıza Yürüyüşü, Avrupa Birliği tarafından finanse edilmiş olan “Anne Frank’ın yaşam öyküsü üzerinden temel haklar ve demokratik değerler öğretimi” projesi kapsamında, 5-7 Nisan 2019 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir.

Çanakkale Yahudi Kültürü ve mirasını konu alan İz filmi, Çanakkale Hafıza Yürüyüşü eğitimi katılımcıları Alga Gurur Erensoy, Barış Bardakçı, Berk Atansay, Evin Caner, Pınar

Bilir, Zeynep Pelin Soydemir tarafından hazırlandı. Film için katılımcılar, Yahudi mahallesinde pek çok kişiyle röportaj gerçekleştirerek çarşının tarihi ile ilgili sorulara yanıt almaya çalıştılar.


İz Hafıza Yürüyüşü filmi için, Çanakkale Kent Müzesi’nden Tarih uzmanı Fethi Çağlar Turhanlı, mimar, araştırmacı, yazar İsmail Erten ve Işıl Demirel katılımcıları Yahudi Mahallesi, Yahudi kültür ve mirası ve Çanakkale kenti tarihi hakkında bilgilendirerek, onlara rehberlik etti.